Dlaczego Europa wstydzi się kary śmierci?

   Mówi się, że cywilizacja europejska zbudowana została na uzupełniających się lub wynikających z siebie wartościach: – greckim rozumieniu Prawdy, - judeochrześcijańskim wyobrażeniu człowieka jako najdoskonalszego Obrazu Boga i - rzymskim ładzie prawnym. Śladem starożytnych Greków przez ponad dwa tysiąclecia Europejczycy kultywowali ideał wolności zwłaszcza w poszukiwaniu tzw. fundamentalnych wartości: Prawdy, Dobra i Piękna. Dostrzegamy to w pismach wczesnośredniowiecznych Ojców Kościoła, na dworze Karola Wielkiego, na uniwersytetach, w twórczości renesansowej, czy wreszcie w zbuntowanym Oświeceniu... Nieskrępowana refleksja niewątpliwie wpisana jest więc w dzieje cywilizacji europejskiej. Chrześcijaństwo natomiast nadało tej klasycznej koncepcji człowieka wymiar nadprzyrodzony, wynosząc go ponad wszystkie stworzenia i podkreślając jego pochodzącą od Boga godność. Rzymskie prawo z kolei starało się materialnie zabezpieczyć byt jednostki, regulując życie prawno – polityczne, cywilne, itp.

Z drugiej strony jednak, na przestrzeni długiej historii Europy powyższe wartości przeradzały się bardzo często w antywartości. Jakże często widzimy przejawy narzucania innym swojego wyobrażenia prawdy, dobra, a nawet piękna, swojego widzenia boga i naginania prawa do swojego interesu... Skutkiem tego egoizmu i pychy stały się nieustające wojny, palące się stosy, tortury, no i wreszcie rewolucje w imię takich czy innych utopii społeczno – politycznych i ideologicznych. Wydaje mi się, że gdzieś od XVIII w. im więcej rozprawiano o prawdzie, prawach człowieka, równości i sprawiedliwości, tym okrucieństwo nasilało się, aby w XX stuleciu przybrać rozmiary niewyobrażalnych kataklizmów w postaci totalitaryzmów i wywołanych przez nie zbrodniczych wojen, rewolucji i prześladowań. W ostatnim półwieczu, po tych właśnie coraz „bogatszych” doświadczeniach z faszyzmem, nazizmem, komunizmem i wojnami światowymi, Europejczycy doznali chyba wreszcie szoku i spojrzeli na swoje dzieje jako pasmo pomyłek i wynaturzeń. No i świat naszej cywilizacji popadł w pewnego rodzaju rewizjonizm. Kościół wbrew dotychczasowym przekonaniom zaczął coraz bardziej absolutyzować życie ludzkie, mówiąc np. wprost, że jakkolwiek kara śmierci jest moralnie dopuszczalna, to nie ma współcześnie powodów jej stosowania. Również wywodzące się z Oświecenia środowiska liberalno – demokratyczne uznały karę śmierci za niedopuszczalną, a wręcz za wynaturzenie.

Moim zdaniem, ów odwrót od stosowania kary śmierci akurat po ostatniej wojnie i doświadczeniach totalitaryzmów nie jest przypadkowy – jest właśnie przejawem wstydu za tysiąclecia zbrodni. Zapytać ktoś jednak może, dlaczego akurat Europejczycy poczuli wstyd? To prawda, ze nasz kontynent był wylęgarnią zbrodniczych ideologii, wojen światowych, a wcześniej nadużyć religijnych, ale zbrodnicze zachowania władców i np. eksperymenty komunistyczne miały przecież miejsce chociażby w Azji, a tam ów „wstyd moralny” nie ma miejsca...

Odpowiedź na tę wątpliwość jest jednak prosta i pisałam już o niej: Europejczykom zawsze towarzyszyła refleksja i Europejczycy traktowali człowieka jako istotę wyjątkową, dlatego oni mogli łatwiej wyciągnąć wnioski ze swej pogmatwanej przeszłości. Rodzi się jednak pytanie, zwłaszcza w obecnym czasie konfrontacji ze światem fundamentalistycznego islamu, czy ów „wstyd” nie wywołał zbyt daleko idących wniosków, czy nie popadliśmy w następną utopię, tym razem „hurrahumanitarną”, która może rozbroić naszą cywilizację? Nie wykluczone... Tak jak nie wykluczone jest, że pycha, przekonanie o wyjątkowości naszej kultury również mogą doprowadzić do kolejnej wyniszczającej konfrontacji. Czas pokaże.

Reasumując: Europejczycy mają wiele historycznych powodów do wstydu przed przywróceniem kary śmierci, ale tez tylko oni, jako spadkobiercy kultury antycznej i wychowani przez chrześcijaństwo, do owego wstydu dorośli...